josé maría león barandiaran

sábado, 13 de mayo de 2000

Familia B[1].. by Barandiaran etxekoak
Etiquetas: abogados, barandiaran, colegio, derecho, facultad, jose, jurista, lima, maria, peru, san marcos, universidad
Entradas más recientes Entradas antiguas Inicio
Suscribirse a: Entradas (Atom)

UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO

UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO

UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO

UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO

Oiga

Oiga
Francisco Igartua, Oiga y una pasión quijotesca

Datos personales

Mi foto
LIMAKO ARANTZAZU EUZKO ETXEA - LIMA BASQUE CENTER
New York, New York, United States
Ver todo mi perfil

Archivo del blog

  • ►  2013 (1)
    • ►  enero (1)
  • ►  2012 (1)
    • ►  mayo (1)
  • ▼  2000 (2)
    • ▼  mayo (1)
      • Familia B[1].. by Barandiaran etxekoak
    • ►  marzo (1)

Entradas populares

EUZKONEWS

EUZKONEWS
On Joxemiel Barandiaran eta herri-literatura

EUSKONEWS

EUSKONEWS
Una reflexión sobre el estado de la arqueología prehistórica vasca 20 años después de Barandiarán

EUSKONEWS

EUSKONEWS
http://www.euskonews.com/0605zbk/gaia60505eu.html

EUSKONEWS

EUSKONEWS
Los Barandiaran de La Plata, Argentina

EUSKONEWS

EUSKONEWS
Ignacio Barandiaran / Arkeologoa

EUSKONEWS

Una reflexión sobre el estado de la arqueología prehistórica vasca 20 años después de Barandiarán

Joseba RIOS GARAIZAR, Eusko Ikaskuntza-Sociedad de Estudios Vascos

Diego GARATE MAIDAGAN, Arkeologi Museoa

Resulta complicado resumir en unos pocos párrafos los avances que se han producido en el campo de la arqueología prehistórica en los últimos 20 años. El legado de J. M. Barandiarán y de los investigadores que siguieron su estela a partir de los 60 (J. Altuna, I. Barandiarán, J. M. Apellaniz, A. Llanos o A. Baldeónentre otros) es difícil de superar en número de excavaciones, publicaciones y esfuerzo de síntesis. Son significativas en este sentido, las publicaciones monográficas de yacimientos impulsadas desde la Fundación Barandiarán entre las que cabe destacar las de Ekain1 o Amalda2. Antes de los 90 vimos también cómo se daba continuidad a los principales temas de investigación de la prehistoria vasca, especialmente el final del Paleolítico Superior y las primeras sociedades productoras, momentos en los que, según el paradigma imperante en la época, se fijaron algunas de las características singulares del pueblo vasco. Estos fueron también momentos de regeneración metodológica en los que se impulsó la multidisciplinaridad como norma, se refinaron las estrategias de excavación y se generalizaron cuestiones tan importantes como las dataciones absolutas o los estudios ambientales. No hemos de olvidar que en la década de los 80 se producen algunos acontecimientos decisivos para este relato como la creación de un departamento dedicado a la prehistoria y la arqueología en la UPV o la aprobación de la ley de Patrimonio Cultural.

A partir de los años 90 observamos un cierto abandono de los temas de investigación anteriores al tiempo que la investigación se suma a las corrientes principales, ibéricas e internacionales, incluyendo, en ocasiones, la reapertura de yacimientos previamente excavados por J. M. Barandiarán como Lezetxiki3, Axlor4, Ventalaperra5 o Santimamiñe6 y de otros históricos como Isturitz7. Entre estas corrientes cabe destacar el estudio de las primeras ocupaciones humanas8; la transición del Paleolítico Medio al Superior9 10 o el tránsito entre las sociedades de cazadores recolectores y las campesinas11 12. Otras como el arte rupestre13, el megalitismo o el mundo sepulcral en cueva14 15 mantienen viva su vigencia. Se observa también un creciente interés por el estudio de los contextos ambientales16 17 y geológicos18 19, así como por las estrategias de subsistencia20, los estudios antropológicos21, o de captación de materias primas22 entre otros. En los estudios de la industria lítica23 24, ósea25, o de los objetos de adorno26 o artísticos27 se generalizan los enfoques tecnológicos y funcionales. A partir de los 90 se produce también una regeneración del entramado de museos arqueológicos completada por la musealización de yacimientos y la apertura de réplicas de conjuntos de arte rupestre como en Ekain.

Yacimiento de Ekain el 10 de septiembre de 2009. Antropólogos en el interior de la cueva.

Sin embargo éste es un periodo de fuertes contrastes. Nunca antes se habían excavado tantos yacimientos ni se había dispuesto de tantos medios materiales, humanos y técnicos para el desarrollo de estos programas de investigación. Son importantes las subvenciones concedidas por instituciones públicas, como Diputaciones forales o el Gobierno Vasco, y privadas como la Fundación Barandiarán o Eusko Ikaskuntza, a las que hay que sumar la ingente cantidad de trabajo realizada en el marco de la arqueología de gestión. Todo esto se traduce en un gran número de tesis y tesinas sobre Arqueología y prehistoria defendidas en los últimos años9, en un considerable número de artículos y monografías [por ejemplo: 28, 29] y en un continuo desarrollo —en ocasiones difícil de seguir— de los enfoques metodológicos y de los medios técnicos usados por los arqueólogos (ordenadores, GPS, estaciones totales, fotografía digital, realidad virtual, etc.).

Tenemos, sin embargo, la impresión de que estos avances no han tenido un reflejo semejante en la divulgación pública, en la difusión fuera de nuestras fronteras del conocimiento adquirido, en la elaboración de síntesis o en la reformulación de los paradigmas existentes.

Otros problemas, como los derivados de las sospechas de fraude arqueológico o la imperdonable dilatación en la publicación y depósito de algunos yacimientos emblemáticos con excavaciones subvencionadas, han levantado dudas sobre la profesionalidad de los arqueólogos y sobre el interés social de la propia arqueología, algo que resulta paradójico en estos tiempos en los que parece que lo arqueológico está de moda.

Por otro lado, los problemas derivados de la gestión del patrimonio han supuesto una excesiva burocratización de la actividad arqueológica, la práctica ausencia de protección efectiva de los yacimientos prehistóricos (ningún yacimiento en cueva sin arte rupestre cuenta con la calificación de Bien de Interés Cultural) y, en algunos casos, la afección irremediable en ciertos conjuntos arqueológicos. Además, la gran cantidad de recursos destinados a la arqueología de gestión, dedicada a resolver los conflictos generados entre el desarrollo urbanístico y la conservación del patrimonio, han aportado proporcionalmente poca información relevante desde el punto de vista histórico-arqueológico, especialmente en el campo de la arqueología prehistórica.

Estos problemas tenderán además a agravarse si, como parece, se producen recortes a las ayudas a la investigación arqueológica, a los presupuestos de los servicios de patrimonio, museos, etc.

Ante esta perspectiva resulta complejo vislumbrar cuál será el devenir de la actividad arqueológica en los próximos años. En nuestra opinión debe potenciarse una arqueología profesional orientada a generar e interpretar, de la manera más científica posible, información relevante para responder a las grandes y pequeñas preguntas acerca del pasado de la Humanidad y, en nuestro caso, de los grupos humanos que habitaron el actual territorio vasco. Esta información deberá circular tanto por una vertiente académica para asegurar la mejora de este conocimiento como en una vertiente divulgativa para valorizarlo socialmente y asegurar así el futuro de esta profesión.

1J. Altuna, J.M. Merino, El yacimiento prehistórico de la Cueva de Ekain (Deba, Guipuzcoa). Sociedad de Estudios Vascos, San Sebastián, 1984.

2J. Altuna, A. Baldeón, K. Mariezkurrena, La Cueva de Amalda (Zestoa, País Vasco). Ocupaciones Paleolíticas y Pospaleolíticas., Fundación Jose Miguel Barandiarán, 1990.

3A. Arrizabalaga, Retorno a Lezetxiki (Arrasate, País Vasco): nuevas perspectivas de la Investigación, in: M. Santonja Gómez, A. Pérez González, M.J. Machado (Eds.), Geoarqueología y Patrimonio en la Península Ibérica y el Entorno mediterráneo, ADEMA, Almazán, 2005, pp. 81-98.

4J.E. González Urquijo, J.J. Ibáñez Estévez, J. Ríos Garaizar, L. Bourguignon, Aportes de las nuevas excavaciones en Axlor sobre el final del Paleolítico Medio, in: V. Cabrera Valdés, F. Bernaldo de Quirós, J.M. Maíllo (Eds.), Ante el centenario de la cueva de El Castillo: el ocaso de los neandertales, UNED, Santander, 2006, pp. 269-291.

5R. Ruiz Idarraga, Cuevas de Ventalaperra (Valle de Carranza). III Campaña de excavaciones Arkeoikuska 2003 (2004) 93-94.

6J.C. López Quintana, A. Guenaga Lizaso, Avance a la secuencia estratigráfica de la cueva de Santimamiñe (Kortezubi) tras la revisión de su depósito arqueológico en las campañas de 2004 a 2006, Krei 9 (2006-2007) 73-103.

7C. Normand, S.A. de Beaune, S. Costamagno, M.-F. Diot, D. Henry-Gambier, N. Goutas, V. Laroulandie, A. Lenoble, M. O’Farrell, W. Rendu, J. Rios Garaizar, C. Schwab, A. Tarriño Vinagre, J.-P. Texier, R. White, Nouvelles données sur la séquence aurignacienne de la grotte d’Isturitz (communes d’Isturitz et de Saint-Martin-d’Arberoue, Pyrénées-Atlantiques), in: J. Evin (Ed.), Un siècle de construction du discours scientifique en Préhistoire, vol. III : “... Aux conceptions d’aujourd’hui”. Actes du XXVIe Congrès Préhistorique de France, Avignon, 20-25 septembre 2004, Société Préhistorique Française, Paris, 2007, pp. 277-293.

8A. Arrizabalaga, J. Rios-Garaizar, First Human occupations in the Basque crossroad, Journal of World Prehistory (in press).

9J. Rios Garaizar, Industria lítica y sociedad en la Transición del Paleolítico Medio al Superior en torno al Golfo de Bizkaia., Departamento de Ciencias Históricas, Universidad de Cantabria, Santander, 2007, p. 561.

10A. Arrizabalaga, The Middle to Upper Paleolithic Transition on the Basque Crossroads: Main Sites, Key Issues, Mitteilungen der Gesellschaft für Urgeschichte 18 (2009) 39-70.

11A. Alday Ruiz, El final del Mesolítico y los inicios del Neolítico en la Peínsula Ibérica. Cronología y fases Munibe (Antropologia-Arkeologia) 60 (2009).

12L. Zapata Peña, Agricultura prehistórica en el País Vasco litoral, Munibe (Antropologia-Arkeologia) 57 (2005) 553-561.

13D. Garate Maidagan, Arte parietal paleolítico en el Golfo de Bizkaia: de los santuarios clásicos a la declaración de patrimonio de la humanidad, in: A. Llanos Ortiz de Landaluze (Ed.), Actas congreso “Medio siglo de arqueología en el Cantábrico Oriental y su entorno”, Vitoria-Gasteiz, 2009, pp. 729-744.

14X. Peñalver, Mairubaratzak: Pirinioetako harrespilak, 2004.

15R. Ontañón Peredo, Á. Armendariz, Cuevas y megalitos: los contextos sepulcrales colectivos en la Prehistoria reciente cantábrica, Munibe (Antropologia-Arkeologia) (2005) 275-286.

16P. Lydia Zapata, Origen de la agricultura en el País Vasco y transformaciones en el paisaje: análisis de restos vegetales arqueológicos, 2002.

17M. J. Iriarte, L. Gómez Orellana, C. Muñoz Sobrino, P. Ramil-Rego, A. Arrizabalaga, La dinámica de la vegetación en el NW peninsular durante la transición del Paleolítico Medio al Paleolítico Superior, in: R. Montes Barquín, J.A. Lasheras Corruchaga (Eds.), Actas de la Reunión científica: Neandertales Cantábricos. Estado de la cuestión. Monografías del Museo Nacional y Centro de Investigación de Altamira nº 20, Ministerio de Cultura, Madrid, 2005, pp. 231-253.

18E. Iriarte, A. Cearreta, J. Rios Garaizar, D. Garate Maidagan, Paleoambiente y procesos de formación de un depósito paleolítico al aire libre: El yacimiento arqueológico de Mendieta I (Sopelana, Bizkaia), Geogaceta 40 (2006) 215-218.

19A. Polo Díaz, Geoarqueología y reconstrucción de contextos arqueológicos: contribución y nuevas perspectivas desde el Área de Prehistoria de la Universidad del Pais Vasco, Veleia 24-25 (2007-2008) 689-700.

20P. Castaños, Revisión actualizada de las faunas de macromamíferos del Würm antiguo en la Región Cantábrica, in: R. Montes Barquín, J.A. Lasheras Corruchaga (Eds.), Actas de la Reunión científica: Neandertales Cantábricos. Estado de la cuestión, Ministerio de Cultura, Madrid, 2005, pp. 201-207.

21N. Izagirre, S. Alonso, C. de la Rua, DNA analysis and the evolutionary history of the basque population: a review, Journal of Anthropological Research 57 (2001) 325-344.

22A. Tarriño Vinagre, El sílex en la cuenca Vasco-Cantábrica y Pirineo Navarro, Ministerio de Cultura, Madrid, 2006.

23J. J. Ibañez Estévez, J.E. González Urquijo, From tool-use to site function: use-wear analysis in some Final Upper Palaeolithic sites in the Basque country, Tempus Reparatum, Oxford, 1996.

24J. Rios Garaizar, Industria lítica y sociedad en la Transición del Paleolítico Medio al Superior del Cantábrico oriental: la necesidad de un enfoque integral, Nivel Cero 11 (2007) 29-46.

25J.A. Mujika Alustiza, La gestión de la materia prima ósea en la fabricación de objetos durante la prehistoria Veleia 24-25 (2007-2008) 531-568.

26E. Álvarez-Fernández, Los objetos de adorno-colgantes del Paleolítico superior y del Mesolítico en la Cornisa Cantábrica y en el Valle del Ebro: una visión europea, Universidad de Salamanca, 2006.

27E. Berganza Gochi, R. Ruiz Idarraga, Una piedra, un mundo: un percutor magdaleniense decorado, Diputación Foral de Álava, Vitoria-Gasteiz, 2004.

28A. Arrizabalaga, J.d. Altuna, Labeko Koba (País vasco). Hienas y Humanos en los albores del Paleolítico superior., Sociedad de Ciencias Aranzadi- Aranzadi Zientzia Elkartea, Donostia-San Sebastián, 2000.

29A. Alday, El campamento prehistórico de Mendandia: Ocupaciones mesolíticas y neolíticas entre el 8500 y el 6400 b.P., Diputación Foral de Álava, Departamento de Cultura, Juventud y Deportes., Vitoria-Gasteiz, 2005.

� a a Ȏ� <�

-Orora, Saran zenbat denbora eman zenuten?

Saran hamahiru urte eman genituen. Izugarri ondo hartu gintuzten, gainera.

-Nahiz eta Ipar Euskal Herrian bizi, muga ezin zeharkatzea gogorra izango zen.

Bai, eta mingarria. Saran gustura baginen ere, osaba beti hona begira zegoen. Miarritzen geundela, hango farora joan eta, herriminez, handik oso gertu ikusten zen hegoaldea miresten genuen. Osabak orduak eta orduak emango zituen honaka begira. Gero, Saran ginelarik, Larrunera igo eta tontorrean Euskal Herriko mendi guztiak ikus genitzakeen, baita Ataun ondoan dagoen Aitxu mendia ere. "Horren azpian dago ba, gure etxea!"-esaten zidan bihozminez.

-Baina azkenean....

Bai, etxetik kanpo hamazazpi urte eman ondoren, azkenean, 1953an, itzultzeko baimena eskuratu eta Ataunera bueltatu ginen. Han, Lapurdiko Sara etxearen berdin-berdina izango zen etxea eraikiko genuela erabaki zuen osabak. Baita Sara izenez bataiatu ere, osaba saratarra bezain ataundarra sentitzen baitzen.

-Zer zioen Sarako "jatorrizko" etxeko nagusiak?

Erabat harrituta zegoen. Egun batean, etxe hau eginda zegoela, bisitan etorri eta hala esan zigun : "Berdin-berdinak dira, gauza batean salbu. Gure etxeak badu akats bat honek ez duena. Komuneko eskailerak hobeki daude zuenean gurean baino. Izan ere, hangoan gaizki dagoen espaloi baten erruz, estropezu egin ahal duzu."

-Sara izeneko zuen kabia, ilaje guztietako jendearentzat irekia.

Bai, jauna. Etxean bizitzen jarri berritan, halaxe esan zidan osabak : "umea, orain arte besteen etxean egon gaitun. Ba, hemendik aurrera San Benitorena egin behar dinagu : atea jotzen duenari gure atea zabaldu." Eta hala egin genuen. Gaur egun ere, ateak zabalik dituen etxea da.

-Oraindik etortzen al zaizu jendea bisitan?

Bai, nahiko maiz. Iparraldeko jendea, esaterako, nahiz eta nik beraiek ez ezagutu, zera esaten didate: "zuk ez nauzu ezagutzen ene Pilar, baina gu halako honen seme-alabak gara." Pozgarria izanda ere, izugarrizko pena ematen dit, bere gurasoengatik galdetu eta mundu honetan ez daudela esaten didatelako. Baina tira, halakoxea da mundua eta ezin betirako egon!

-Nolakoa zen On Joxe Mielen egun arrunt bat?

Sasoian zegoen bitartean, osaba goizeko seietan jaikitzen zen egunero. Lehenbizi errezoak egin, gero parrokiara meza ematera joan eta bederatziak alderako etxeratzen zen. Orduan gosaldu, eta leiho horren ondoan jarrita, lanean jarriko zen harik eta ordubatean bazkaltzen genuen arte. Bazkaldu eta irratia entzunez, eta telebista agertu zenean telebista ikusiz, kuliskatxoa botako zuen. Esnatu, botak jantzi, makila hartu eta mendira joango zen.

-Eta desagertu...

Bai, inguruko lurrak eta harriak aztertzera. Baina kanpoan zegoela inor bera ikustera etortzen bazen, ni uluka hasten nintzaion. Baita berak agudo aditu ere! Urruti egonda ere, txistuka hasten zitzaidan entzun zidala adierazteko. Gero, bostetan, ontzi bat esne hartu eta ostera helduko zion lanari. Zazpietan afaldu, berriak entzundakoan lan gehiago egin eta hamarretan ohera.

-Otoitz eginda, noski.

Bai, alajaina ! Gogoan dut eguna amaitzeko honako errosarioa kantatzen genuela: Itsasoko izar, lagunak ekaitzetan, argie ein zaiguzu, argie ein zaiguzu azken orduetan, argie ein zaiguzu, azken orduetan.

-Hainbeste ipuin, kondaira eta sineskeria biltzeko, sinesten al zuen horretan?

Benetakoak zirela sinestu ez, baina kontatzeko orduan bai sinesten zituela. Eta jakina, ipuin kontalariaren aurrean, sinesten duenaren aurpegia jartzen zuen.

-Euskal Herriko pertsonaia ezagunen artean, egon al zen On Joxe Mielekin bereziki ongi portatu zen norbait?

Bai, jende asko. Baina bat esatearren, Jose Maria Setien esango nizuke, Gipuzkoako gotzaina izandakoa. Osaba gaixorik egoten hasi zenean, Miren Letona moja jarri baitzuen osaba gauetan zaintzeko.

-Argazki mordoska dago hemen zintzilik jende ezaguna On Joxe Mieli ohore egiten bistan dela.

Bai, begiratu argazki hori (Juan Carlos erregea irribarretsu ageri da On Joxe Mieli sari bat ematen). Osabari "Doctor Honoris Causa" egin behar zioten Madrilen, errege-erreginak eskainita. Baina gaixotu eta ezin izan zen joan. Bere ordez Gasteizen apaiza zen gure lehengusua bidali eta hola esan zion erregeak : "Gipuzkoara joatea suertatzen bazait, ni neroni joango naiz Atauna domina On Joxe Mieli propio ematera." Eta hala egin zuen. San Inazioren 500. urteurrena zela eta Loiolara joan zen egun batean, tarte bat egin eta Atauna etorri zen. Osaba hil zen urte berean. Oso sinpatiko egon zen erregea. Halako batean, bera On Joxe Mieli sari bat ematen agertzen zen argazki bat ikusi eta oihuka hasi zitzaion erreginari : ¡Sofía ! ¡Sofía, ven ! ¡Que tú también apareces en ésta foto!

-Bere ikuspuntua Euskal Herriko egoeraz inoiz ematen al zuen On Joxe Mielek?

Ez, politikan ez zen sartzen. Apaiz gaztea zen denboran egin zuen ahaleginik, baina apezak ez zirela politikan sartu behar agindua jaso eta zintzo bete zuen.

-Euskara ordea, dena zen beretzat.

Bai, ondo esan duzu. Hemen bizi dugun egoeraz ez hitz egin arren, bazen berak oso garbi zuen gauza, alegia, euskara dela euskaldunoi nortasuna ematen diguna. Eta hizkuntzaren atzetik, izaera eta kultura datozela. Zentzu horretan, nik somatzen dut Sara etxean osabaren izpirituak bizirik dirauela, hau da, euskaldun modura agertzeko konpromezua hartu eta, gero, zabal ezazu.

Pilar Barandiaran (Ataun, 1909)

Pilar Barandiaran ezkongabea eta bakarrik bizi da Ataungo Sara etxean. Osaba bezala, Ataungo Murkondo auzoko "Petunezarre" baserrian jaioa, Pilarren aita On Joxe Mielen bederatzi anaia-arreben artean gazteena zen. Pilar bere osabaren alboan egon zen bizitzako loraldi nahiz estualdietan, erbestearen nahigabeak ere berarekin bizi izan baitzituen.

EUSKONEWS

Gaizka Barandiaran (I/II)

Josemari VELEZ DE MENDIZABAL AZKARRAGA

Traducción: BELAXE. ITZULPEN ZERBITZUA

Texto leído por el autor en la sede central de Euskaltzaindia el 23 de febrero de 2007, In Memorian Gaizka Barandiaran, miembro correspondiente de la Real Academia de la Lengua Vasca.

Gaizka Barandiaran Balanzategi nació el 3 de marzo de 1916 en Oñati y falleció el 20 de julio de 2006 en Loiola. Entre ambas fechas tuvo una vida larga y fructífera. Gaizka es uno de los mayores exponentes de la cultura vasca en el siglo XX y mediante estas líneas ofreceré varias pinceladas para que, al menos en este acto, quede un breve testimonio de su labor, ya que si desean conocer la vida, obra y bibliografía de Barandiaran pueden encontrarla en la biografía que escribimos entre los dos y publicada precisamente hace diez años.

Gaizka Barandiaran nos dejó el pasado mes de julio, con esa humildad que ha sido una constante en su vida. Sin hacer ruido, en silencio, como si quisiera quitar a la muerte esa épica de la tragedia griega que tanto amaba, como si quisiera privarla de toda vestimenta superflua. Pero no puedo callarme y debo denunciar que Gaizka murió en un destierro moral involuntario, arrinconado por una triste decisión tomada por alguien de forma ilógica y sin atender a los principios de hermandad, cristiandad y bondad. Quizá haya sido precisamente el final amargo reservado a Gaizka Barandiaran por no haber observado estrictamente las normas y la falsa mística de la Compañía. ¡Quién sabe!

Aunque Gaizka Barandiaran nació en Oñati, pasó prácticamente toda su infancia en Arrasate, ya que cuando contaba dos años de edad su familia se trasladó a la ciudad cerrajera. Julián y Dorotea, sus padres, tuvieron seis hijos e hijas: José Mari, Julio, Bixente, Carmen, Salvador “Gaizka” y María Luisa. Iniciaron la aventura de Arrasate en el caserío “Mentu” pero al poco tiempo, en 1922, erigieron la casa “Marko Etxeberri” y desde entonces hasta hoy ése ha sido el nido familiar. Gaizka recordaba perfectamente los días de su infancia, vividos muy intensamente. Escribía: “Aita salía temprano al monte y yo le llevaba la comida. Tendría unos cinco años… El siempre estaba atento en el silencio del bosque y mientras comía yo merodeaba por el entorno, tratando de encontrar alguna lombriz por aquellos parajes....”.

Gaizka siempre estuvo ligado a la naturaleza. Esta no tenía secretos para el muchacho: “A veces la lechuza canta en la jara de Loro, ya que no duerme de noche… ¿Qué haces entre que el sol sale por Oñati y se pone por detrás de Murumendi?... Pronto, pues, te escondes cuando el sol otoñal brilla sin fuerza y el viendo norte sopla poderoso sobre Udalatx...”1 No hay duda de que aunque eran del mismos pueblo –con diez años entre los dos– la diferencia más profunda entre Gaizka y Iokin Zaitegi radica en la educación derivada de su modo de vida, ya que mientras Gaizka bebía de fuentes rurales, Zaitegi era un “señorito”, en el más amplio sentido de ese término.

Tras pasar un año con las monjas de la caridad, Gaizka ingresó en la escuela municipal con seis años de edad. Enseguida haría la primera comunión en la parroquia de Arrasate, siendo sus sacerdotes más queridos el párroco Jose Joakin Arin y Jose Markiegi2. Tras la comunión realizó labores de monaguillo con Markiegi, quien tuvo mucho que ver para que los chicos y chicas del pueblo se interesaran por la cultura vasca. Por ejemplo, en septiembre de 1927 se celebró en Arrasate el Euskal Eguna o Euskararen Eguna, organizado con las entidadesEusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia y Euskeltzaleak. Gaizka Barandiaran participó, con once años de edad, y leyó en público textos seleccionados por Markiegi. Sesenta años más tarde Gaizka recordaba: “Terminó la Feria y había un grupos de jóvenes que parecían muy entusiastas, ya que aplaudían con fervor. Varios de ellos me subieron a hombros en un santiamén”.

El propio Jose Markiegi fue el primero que animó a Gaizka a ingresar en los jesuitas, y fue quien llevó al muchacho a Durango. Tras entrevistarse con el zeanuritarra Antonino Atutxa, admitieron a Gaizka en el convento. Tenía 12 años. Pasó cuatro años en Durango y allí vivió el surgimiento de la Segunda República. Gaizka consideró siempre ese momento como un punto de inflexión, ya que fue entonces cuando se sintió nacionalista. Y no cambiaría esa postura en toda su vida. Decidió apoyar y alimentar desde el sentimiento nacionalista su labor en pro de la cultura vasca, y llevó esa postura suya a la práctica. Además de trabajar con el euskera, comenzó a aprender bailes vascos.

Tras finalizar el Bachillerato se trasladó a Tournai, Bélgica, y además del noviciado estudió Humanidades, Idiomas y Ciencias. Puso mucho empeño en aprender lenguas clásicas… y, como reconocía a menudo, los esfuerzos de esa época fueron la mejor inversión ya que vio entonces una gran oportunidad para trabajar por el euskera. “Los estudios de griego me dolían, eran para mí tan dolorosos como la ortiga. No dejaba de barruntar si lograría que el euskera pasase de lengua campesina a lengua de la cultura”, reconoce en su biografía.

Debemos ubicar la traducción de la Ilíada de Homero en ese contexto, ya que Gaizka pensaba que debía centrarse y cultivar obras de esa categoría. Empezó la traducción de Homero al euskera con 20 años. Durante el curso 1936-37 tradujo siete cantos de la Ilíada. De esa misma época data también su amistad con Aita Estefanía. Entre los dos tradujeron al francés varios poemas de Lizardi yOrixe, publicados en la Revista “Etudes” que los jesuitas publicaban en París. Gaizka se estaba labrando un nombre en la cultura vasca, lo que le permitió entrar en contacto con Aita Jose Agirre-Zeziaga en el propio Tournai.

Su estancia en Bélgica le permitió también aumentar sus conocimientos musicales. En Tournai encontró cuadernos con diez canciones vascas de Azkue y todos los días intentaba descubrir el significado de aquellas melodías y palabras. Aprendió bailes vascos y cogía apuntes poco a poco, punto de partida de lo que unos pocos años más tarde constituiría una obra de gran relevancia.

Y en Tournai conoció personalmente a su paisano Iokin Zaitegi, que por aquel entonces estudiaba teología en Marneffe tras regresar de Venezuela. Y de la fusión de esas dos personalidades valientes derivaría un resultado enriquecedor, ya que la cooperación honesta entre ambos sería provechosa para los dos. El eco del colectivo de vascos de Marneffe llegó hasta Tournai y los más jóvenes juraron coincidir con el espíritu expresado por Zaitegi, Agirre-Zeziaga y demás.

Pero con la guerra española llegó la ruptura, ¡y cómo además!, para aquellos fervorosos jóvenes. Muchos de ellos, paralizados por el miedo, dejaron a un lado sus intenciones y se adecuaron a la marcha interpretada por la trompeta de los jesuitas. Gaizka, sin embargo, decidió continuar, prudentemente, eso sí, ya que actuar precipitadamente podría acarrear una pérdida definitiva e irreparable. En esos momentos difíciles Aita Estefanía le comunicó el fusilamiento de los sacerdotes Arin, Markiegi y Guridi. Un gran golpe para un joven cuyo trabajo no sólo era Ad Maiorem Dei Gloriam sino que buscaba también el reconocimiento del País Vasco y de su cultura.

El curso siguiente Gaizka se trasladó a Marneff a estudiar filosofía pero sólo permanecería allí un año, ya que la Compañía le envió a España, concretamente a Oña. En 1938 tuvo que hacer el servicio militar en Barcelona. Finalizada la guerra volvió a Oña. Al finalizar los estudios de filosofía le enviaron a Javier a cursar magisterio. La estancia en Navarra fue provechosa para Gaizka ya que además de aprender alemán, comenzó a descubrir los secretos del txistu. En lo que respecta al folclore, también comenzó a recopilar bailes navarros. Por supuesto, no olvidó sus esfuerzos en el ámbito del euskara y continuó traduciendo la Ilíada.

En 1944 Gaizka regresó de Javier a Oña, a estudiar teología. Estando allí, el párroco de Salas de Bureba le pidió que elaborara una recopilación de los bailes de la zona. Y lo hizo también.

Gaizka fue ordenado sacerdote en la iglesia de San Salvador de Oña en los actos celebrados entre el 27, 28 y 30 de julio de 1947, de manos del obispo Zenon Aranburu. Un mes más tarde, el 24 de agosto, ofició su primera misa en la parroquia de Mondragón.

Gaizka Barandiaran durante el homenaje que le otorgaron Euskal Herriko Txistulari Elkartea y Euskal Dantzarien Biltzarra.

Finalizados todos sus estudios, su primer destino fue Tudela. Para entonces, según los informes internos de la compañía, Barandiaran era un “regionalista exagerado”. Y le emplearon como monitor de los chicos en el colegio de Tudela, en una tarea gris, a modo de castigo. Pero la resignación y la desesperanza no iban con Gaizka y desde Tudela desplegó una gran labor por los pueblos de la Ribera: pasó catorce años recopilando el folclore de Murchante, Cascante, Milagro, Cortes y un largo etcétera.

En Tudela impartía clases de filosofía, lo que le permitió continuar traduciendo. Estudió la obra de Kant, Aristóteles, Sócrates, Séneca, Heidegger, Scheler y muchos filósofos más, sentando así una base para sus trabajos futuros. Y para poder leer los textos originales tuvo que aprender idiomas con ahínco. Fue capaz de leer y hablar en euskera, español, francés, inglés, alemán, hebreo, griego, latín, ruso y catalán. ¡Nada desdeñable la formación de ese hombre que salió al mundo desde el sencillo ambiente de Marko Etxeberri!

1 “Lurreko piztien ekiketak” (Arrasate´ko-Mundrau´ko euzkelgiz) (Euzko Gogoa, enero-febrero de 1955).

2 Los dos sacerdotes mencionados y Leonardo Guridi fueron fusilados en 1936.

:: Gaizka Barandiaran (II/II)

EUSKONEWS

Pilar Barandiaran

"Sara Etxean osabaren izpirituak bizirik dirau"

Beñat Doxandabaratz

Artistek musa bat duten bezala, ikerleek ere norbait behar dute atzean. Apaltasuna gidari zuelarik, On Joxe Miel Barandiaranek ere, hainbeste lan egin, kargu izan eta sari jaso izan zituen gizonak emakume kementsua bezain fina izan zuen bidaide eta sostengu gisa: Pilar Barandiaran bere iloba, edo bere "umea", hala deitu izan baitzion bizi osoan.

Uztaileko sirimiria lagun eta berde bustiaren usaina airean, Sara etxe ingurura heldu eta indar berezi bat antzematen da giroan, menturaz, antzinako euskaldunen hilerria izan zen Jentilbaratzatik hurbil gaudelako. Atea jo eta Sara etxeko ate gorria gogo onez ireki digu Pilarrek. Baita sartuarazi ere solasaldiari samurki hel diezaiogun,On Joxe Mielen argazki, margo, oroigarri, garaikur eta liburu andana begira ditugula. Ia hamaika urte igaro dira Aita Barandiaran joan zenetik. "Bai, 102 urte betetzeko hamar egunen faltan joan zen zerura" zehazten digu Pilarrek.

-"Zahartuta sendatzen bazera eun urtez biziko zera" dio esaera zaharrak.

Bai, egia, Jaungoikoari esker. Osasunez makal samar ibilita ere, hemen nago. Burua behintzat, argi daukat oraindik.

-Bakarrik bizi zara, gainera.

Bai, baina Joxemari iloba eta Maritxu bere emaztea ondoko baserrian bizitzeak lasaitasuna ematen dit. Biloba gauero etortzen zait zer moduz nagoen ikusi eta etxeko pertsiana guztiak ixtera, ni ez bainaiz gauza bakarrik egiteko.

-Zer aldatu da zure bizian osaba "joan" zenetik?

Dena eta ezer ez. Utzi gintuenetik nire bizimodua ez da aldatu, berdin-berdina da. Baina bere hutsunea somatzen dut, eta gora eta behera begiratu arren, leiho ondoko aulki horretara, bereziki, osaba ez zait inon azaltzen.

-Bera apaiza izanik ere, alabatzat hartu zintuen.

Bai. Bion artean hogeita bat urteko aldea zegoenez, Pilar ordez beti deitu izan zidan "umea". Hala ere, hemen ohitura handia dago, "umea" deitzeko.

-Zer zioen berak zutaz oroit?

Ze neska koskor polita nintzen. Eta ni jaio berri, Gasteizko apaiztegitik asteburua pasatzera etortzen zenean, eta ikasten zegoen bitartean, amak esaten omen ziola : "ume hau negarrez hasten denean, eragiozu." Eta osabak kulunkatu egiten ninduen sehaskan.

-Nola sortu zitzaion gure herriko iragana ikertzeko grina?

Apaiza izateko gogoa asetu ondoren, Alemaniako Leizpig-en zegoela irakasle batek esan omen zion : "Herri baten bizikera ikasi nahi baduzu zerorrek behar duzu hango bizikera bizi." Nik uste horren kontura ekin ziola bere lan izugarriari.

-Nahiz eta kanpoan bizi, On Joxe Mielek ezagutzen al zuen baserriko lana?

Ezagutuko ez zuen, ba ! Osaba, hamar urte egin zituen bitartean etxean egon zen lanean. Hemendik ehun metrora dagoen Perunezarre baserrian, hain zuzen.

-Berak uste al zuen bere lana euskal arkeologo, etnologo eta antropologo aunitzen abiapuntu bihurtuko zela?

Ez zait iruditzen. Baina hasiera batean, berak esanda, arraro begiratzen zien jendeak : "Mira, los tres trogloditas" deitzen omen zieten osaba, Telesforo Aranzadi eta Enrike Egureni mendian elkarrekin ikusita.

-Gizon onaren itxura izanda ere, jeniorik ba al zuen?

Denok daukagu jenioa. Osabak ere, klaro ! Bazuen bere jenioa, bapatean serio-serio jartzen baldin bazen, nik banekien zerbait ez nuela ondo egin. Baina haserretuz gero, berehala pasatzen zitzaion. Ez ginen demandan hasten diren horietakoak bezala. Tratuan oso maitagarria zen nirekin.

-Bere sukaldaria ere izango zinen.

Bai, baina osabarekin ez zegoen konplikazio handirik janarietan, ia-ia purea baino ezin zuen jan eta, Miarritzen zegoen garaian medikuak esan zionetik erregimena egin behar zuela.

-Zer ba?

Urdailean zuen arazotxoa sendatzeko bi aukera eman zizkion: ebakuntza txiki bat eta konpondu edo erregimena egin. Ezer egin gabe ezin pasa. Eta ebakuntzei beldur handia zienez, berak bigarrena aukeratu zuen bitan pentsatu gabe.

-Argala zegoen, gero!

Bai, baina ez pentsa erregimenari beti eusten zionik, kanpora joaten zela tarteka jaten zituen eta halako platerkada ederrak, haragia barne, nahiz eta txiki-txiki eginda izan. Dena den, norabaitera bazkaltzera joatekoa baldin bazen, ateratzerako, ontzi bat esne hartuko zuen.

-Lehen mundu gerratik On Joxe Miel bere lanaren uzta jasotzen hasia zen. Baina 1936an Gerra Zibila piztu zelarik hasi ziren komeriak.

Bai, zeinek pentsatu alde egin beharko zuela ! Osaba Itziarren zebilen lanean Gerra sortu zenean. Zirt edo zart egin eta beste 45 iheslariekin batera Mutrikun "El Angel de la Guarda" izeneko itsasontzia hartu eta Donibane Lohitzunera heldu ziren. Bertara iritsita, ordea, ez zuten arazorik izan, osabak arreba baitzeukan moja Angelun eta Telesforo Aranzadi ikerlagunak ere familia zeukan Iparralden. Une horietan, On Manuel Intxaustik ere asko lagundu zion.

-Hainbesterako al ziren On Joxe Mielen gaizki eginak?

Ui, bai ! Egin ez dakit, baina leporatu sekulakoak (barrez). Kontua da Gasteizen apaiza zen beste osaba bat nuela. Ba haren aldamenean bizi zen polizia batek esan omen zion hobe zela On Joxe Miel ez itzultzea, fitxa izugarri txarra jarria zeukan eta : "simpatizante de ideas judeo-masónicas y rojo-separatistas."

-Eta bitartean, zu zertan zinen?

Ataunen nengoen, zer gertatu zain. Osabak nire premia zuela eta, urte pare bat beranduago joan nintzen berarekin Miarritzera bizitzera. Han hiru urte bizi izandu ginen harik eta alemaniarrak etorri eta Sarara joanarazi gintuzten arte.

-Nolakoak izan ziren gorabeherak alemaniarrekin?

Alemaniarrak Iparralden sartu eta handik gutxira, egun batean, detenituta ekarri zuten osaba, Larrun mendian zerbait susmagarria egiten zebilela. Eskerrak alemanieraz bazekiela, bestela bertan akatuko zuten eta. Komandantziara bera ikustera joan nintzenean txito busti bat ematen zuen, gizajoa ! Orduan esan nion, osaba, esaiezu Alemaniako Leizpig-era hots egiten uzteko eta hango zure irakasleari azaldu zer gertatzen zaizun. Osabak hala egin eta, Jaungoikoak lagun, erantzuna baino agindua jaso zuten handik: askatzeaz aparte, hortik aurrera toki guztietan libre ibiltzeko baimena eman baitzioten.

-On Joxe Mieli laguntzen al zenion bere lanean?

Bai, horixe. Ni joan baino lehen, sekretarioa izana zuen, baina harekin ez zegoen nonbait konforme. "Sekretario horrek dena pronto jarri beharrean, paperak nahastu baino ez dizkit egiten" esaten zidan. Beraz, Iparraldera iritsita ni hasi nintzen idazkari lanetan.

-Zertan zetzan zure lana?

Ba, osabaren ikerlanak hartu eta akatsak zuzentzean, gero bion artean birpasatzeko. Gainontzean, puntua egiten eta josten ematen nuen denbora, jertseak egiten eta hola. Saran nengoela, gibeletik gaizki nenbilen eta Atauna etorri nintzenean, gibelekoak eman zidan. Medikuagana joan eta josteko makina kaltegarria zitzaidala esan zidan, honako hau esanez: "Pilar, makina zahar hori hartu eta errekara bota ezazu. Bestela neroni etorriko naiz botatzera."

-Erbeste urte haietan jendea joango zitzaizuen.

Bai, jauna. Muga ondoan bizitzean, makina bat jende etortzen zen ihesi Sarako gure etxera. Denak benetako iheslariak ez baziren ere, guk noski, denei gure atea zabaltzen genien. Urte batean berrehun otordu eman nituen, egin kontu ! Mateo Salaberrieta bizilagunak bere baratzako porruak ematen zizkidan, eta horrekin porru salda ederra egiten nuen.

-Nortzuk ziren On Joxe Mielen lagunik onenak?

Lagun asko zituen. Baina berarekin harreman estua izan zutenak, utzi gogoratzen...... atzerrikoak kontatu gabe : Telesforo Aranzadi, Jesus Elosegi Irazusta, Enrike Eguren, Manolo Laborde, Tomas Atauri, Manuel Intxausti, Ander Manterola, Jesus Altuna, Juan Garmendia, Paul Detournier, Mateo Mujika, baita Pio Baroja ere.

-Pio Baroja ez al zen ba, zeharo antiklerikala?

Bai baina osabarekin ongi moldatzen zen nonbait. Are gehiago, Julio Caro Baroja bere iloba gomendatu zuen osabarekin lan egin zezan. Gogoratzen naiz Sarako festen egun handia zela, Julio Caro Baroja eta bere lagunak, apez bat tartean, ttipi- ttapa Beratik etortzen zirela. Egun hartan, gainera libre zegoen muga zeharkatzea. Juliok gustukoa zuena jartzen nuen egun hartan : indaba gorriak.

-Orora, Saran zenbat denbora eman zenuten?

Saran hamahiru urte eman genituen. Izugarri ondo hartu gintuzten, gainera.

-Nahiz eta Ipar Euskal Herrian bizi, muga ezin zeharkatzea gogorra izango zen.

Bai, eta mingarria. Saran gustura baginen ere, osaba beti hona begira zegoen. Miarritzen geundela, hango farora joan eta, herriminez, handik oso gertu ikusten zen hegoaldea miresten genuen. Osabak orduak eta orduak emango zituen honaka begira. Gero, Saran ginelarik, Larrunera igo eta tontorrean Euskal Herriko mendi guztiak ikus genitzakeen, baita Ataun ondoan dagoen Aitxu mendia ere. "Horren azpian dago ba, gure etxea!"-esaten zidan bihozminez.

-Baina azkenean....

Bai, etxetik kanpo hamazazpi urte eman ondoren, azkenean, 1953an, itzultzeko baimena eskuratu eta Ataunera bueltatu ginen. Han, Lapurdiko Sara etxearen berdin-berdina izango zen etxea eraikiko genuela erabaki zuen osabak. Baita Sara izenez bataiatu ere, osaba saratarra bezain ataundarra sentitzen baitzen.

-Zer zioen Sarako "jatorrizko" etxeko nagusiak?

Erabat harrituta zegoen. Egun batean, etxe hau eginda zegoela, bisitan etorri eta hala esan zigun : "Berdin-berdinak dira, gauza batean salbu. Gure etxeak badu akats bat honek ez duena. Komuneko eskailerak hobeki daude zuenean gurean baino. Izan ere, hangoan gaizki dagoen espaloi baten erruz, estropezu egin ahal duzu."

-Sara izeneko zuen kabia, ilaje guztietako jendearentzat irekia.

Bai, jauna. Etxean bizitzen jarri berritan, halaxe esan zidan osabak : "umea, orain arte besteen etxean egon gaitun. Ba, hemendik aurrera San Benitorena egin behar dinagu : atea jotzen duenari gure atea zabaldu." Eta hala egin genuen. Gaur egun ere, ateak zabalik dituen etxea da.

-Oraindik etortzen al zaizu jendea bisitan?

Bai, nahiko maiz. Iparraldeko jendea, esaterako, nahiz eta nik beraiek ez ezagutu, zera esaten didate: "zuk ez nauzu ezagutzen ene Pilar, baina gu halako honen seme-alabak gara." Pozgarria izanda ere, izugarrizko pena ematen dit, bere gurasoengatik galdetu eta mundu honetan ez daudela esaten didatelako. Baina tira, halakoxea da mundua eta ezin betirako egon!

-Nolakoa zen On Joxe Mielen egun arrunt bat?

Sasoian zegoen bitartean, osaba goizeko seietan jaikitzen zen egunero. Lehenbizi errezoak egin, gero parrokiara meza ematera joan eta bederatziak alderako etxeratzen zen. Orduan gosaldu, eta leiho horren ondoan jarrita, lanean jarriko zen harik eta ordubatean bazkaltzen genuen arte. Bazkaldu eta irratia entzunez, eta telebista agertu zenean telebista ikusiz, kuliskatxoa botako zuen. Esnatu, botak jantzi, makila hartu eta mendira joango zen.

-Eta desagertu...

Bai, inguruko lurrak eta harriak aztertzera. Baina kanpoan zegoela inor bera ikustera etortzen bazen, ni uluka hasten nintzaion. Baita berak agudo aditu ere! Urruti egonda ere, txistuka hasten zitzaidan entzun zidala adierazteko. Gero, bostetan, ontzi bat esne hartu eta ostera helduko zion lanari. Zazpietan afaldu, berriak entzundakoan lan gehiago egin eta hamarretan ohera.

-Otoitz eginda, noski.

Bai, alajaina ! Gogoan dut eguna amaitzeko honako errosarioa kantatzen genuela: Itsasoko izar, lagunak ekaitzetan, argie ein zaiguzu, argie ein zaiguzu azken orduetan, argie ein zaiguzu, azken orduetan.

-Hainbeste ipuin, kondaira eta sineskeria biltzeko, sinesten al zuen horretan?

Benetakoak zirela sinestu ez, baina kontatzeko orduan bai sinesten zituela. Eta jakina, ipuin kontalariaren aurrean, sinesten duenaren aurpegia jartzen zuen.

-Euskal Herriko pertsonaia ezagunen artean, egon al zen On Joxe Mielekin bereziki ongi portatu zen norbait?

Bai, jende asko. Baina bat esatearren, Jose Maria Setien esango nizuke, Gipuzkoako gotzaina izandakoa. Osaba gaixorik egoten hasi zenean, Miren Letona moja jarri baitzuen osaba gauetan zaintzeko.

-Argazki mordoska dago hemen zintzilik jende ezaguna On Joxe Mieli ohore egiten bistan dela.

Bai, begiratu argazki hori (Juan Carlos erregea irribarretsu ageri da On Joxe Mieli sari bat ematen). Osabari "Doctor Honoris Causa" egin behar zioten Madrilen, errege-erreginak eskainita. Baina gaixotu eta ezin izan zen joan. Bere ordez Gasteizen apaiza zen gure lehengusua bidali eta hola esan zion erregeak : "Gipuzkoara joatea suertatzen bazait, ni neroni joango naiz Atauna domina On Joxe Mieli propio ematera." Eta hala egin zuen. San Inazioren 500. urteurrena zela eta Loiolara joan zen egun batean, tarte bat egin eta Atauna etorri zen. Osaba hil zen urte berean. Oso sinpatiko egon zen erregea. Halako batean, bera On Joxe Mieli sari bat ematen agertzen zen argazki bat ikusi eta oihuka hasi zitzaion erreginari : ¡Sofía ! ¡Sofía, ven ! ¡Que tú también apareces en ésta foto!

-Bere ikuspuntua Euskal Herriko egoeraz inoiz ematen al zuen On Joxe Mielek?

Ez, politikan ez zen sartzen. Apaiz gaztea zen denboran egin zuen ahaleginik, baina apezak ez zirela politikan sartu behar agindua jaso eta zintzo bete zuen.

-Euskara ordea, dena zen beretzat.

Bai, ondo esan duzu. Hemen bizi dugun egoeraz ez hitz egin arren, bazen berak oso garbi zuen gauza, alegia, euskara dela euskaldunoi nortasuna ematen diguna. Eta hizkuntzaren atzetik, izaera eta kultura datozela. Zentzu horretan, nik somatzen dut Sara etxean osabaren izpirituak bizirik dirauela, hau da, euskaldun modura agertzeko konpromezua hartu eta, gero, zabal ezazu.

Pilar Barandiaran (Ataun, 1909)

Pilar Barandiaran ezkongabea eta bakarrik bizi da Ataungo Sara etxean. Osaba bezala, Ataungo Murkondo auzoko "Petunezarre" baserrian jaioa, Pilarren aita On Joxe Mielen bederatzi anaia-arreben artean gazteena zen. Pilar bere osabaren alboan egon zen bizitzako loraldi nahiz estualdietan, erbestearen nahigabeak ere berarekin bizi izan baitzituen.

EUSKONEWS

GAIAK

Dora Salazar

Zuriñe VELEZ DE MENDIZABAL ETXABE

Artearen barruan, eremu anitzak lantzen dituen emakumea da Dora Salazar nafarra. Hain zuzen ere, eszenografia, diseinua, edota ilustrazioa landu dituen artistaz arituko gara.

Altsasun jaio zen Dora Salazar Romo 1963. urtean. Arte Ederrak egitera joan zen Bilbora; Euskal Herriko Unibertsitatean hasi zen eskolak hartzen 1981ean, eta lizentziatura 1986an amaitu zuen. Baina ez zuen hor utzi ikasketekiko zeukan harremana, eta sakandarra doktoretza egitera animatu zen, 1987tik 1989ra bitartean jardun zuelarik egiteko horretan.

Hastapenean esan bezala, Salazarrek artearen barruko esparru ugari landu ditu, pintura zein eskultura besteen artean, baina azken horretan lan eginez sentitzen da erosoen, bere saltsan. Eta hasi zenetik, ia beti lanerako modu bera jarraitu du nafarrak; hain zuzen ere, aurretik ideia bat pentsatzen du eta ondoren ekiten dio obra garatzeari, ez omen da ezerezetik abiatzen. Baina hori ez da Dorak beharrari ekiten dionean segitzen duen jarraibide bakarra, ezen salbuespenak salbuespen, bere obra guztiekin zerbait kontatzeko beharra sentitzen du. Ez da edertasun bisualera mugatzen, artea arteagatik egite hutsak balio ez dionaren sentsazioa baitauka.

Estudiatzen ari zenean aurreneko erakusketa gauzatu zuen, Aulkien Kultura izenarekin; 1985. urtea zen eta Bizkaiko hiriburuan bertan izan zen. Ez zuen bide hori alboratu eta ordutik makina bat izan dira, bai bakarka eta baita taldean eginikoak. Eta tokiei dagokienez ere, leku ugaritan erakutsi ditu bere lanak, dela Euskal Herrian, dela nazioartean.

Bakarka, Gasteizen, Bilbon, Iruñean, Bartzelonan, Parisen edota Gijonen burutu ditu, besteak beste. Taldeko erakusketak berriz, Bilbon, Lleida, Madril, Donostia, Nueva York, Iruñea, zein Dublinen. Madrileko kasuari dagokionez, gainera, ARCO entzutetsuan egoteko aukera eduki du Altsasuko artistak 1994, 1998, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 eta 2007 urteetako edizioetan.

Baina horretaz gain, Dora Salazarren eskulturak zenbait udalerritan beha daitezke, besteen artean, Iruñeko Talluntxe biribilgunean, zein Zarautzeko hondartza aldamenean. Eta gainera, bere lana beste zenbaitetan ere aintzatetsi dizkiote, sari edota diru–laguntza bidez. Esate baterako, Bizkaiko Diputazioaren beka eskuratu zuen 1986an; Bizkaiko Artea sariketan bigarren geratu zen eskultura atalean 1987an; Bizkaiko Artean eskultura accesita eman zioten 1989an; Eskulturako Lehenengo saria Gure Artean, 1992an; bigarren geratu zen Bilboko Europistas lehiaketan 1995an; Luxenburgoko Gazteriaren Ministerioko saria eskuratu zuen 1995ean; 1997an Donostiako itsas pasealekuko eskulturarako lehen saria; edota BBK beka 2006an.

Maiz bere obrek ironia puntu bat edukitzen dute, kritikoa bestetan, gaur eguneko bizimoduari trufa egin nahian moduan. Halere, ez dizu lanaren esanahia adieraziko; ez baita artista hertsia izaten eta bisitariaren imajinazioari hegan egiten uzten dio.

GAIAK

Dora Salazar

Zuriñe VELEZ DE MENDIZABAL ETXABE

Artearen barruan, eremu anitzak lantzen dituen emakumea da Dora Salazar nafarra. Hain zuzen ere, eszenografia, diseinua, edota ilustrazioa landu dituen artistaz arituko gara.

Altsasun jaio zen Dora Salazar Romo 1963. urtean. Arte Ederrak egitera joan zen Bilbora; Euskal Herriko Unibertsitatean hasi zen eskolak hartzen 1981ean, eta lizentziatura 1986an amaitu zuen. Baina ez zuen hor utzi ikasketekiko zeukan harremana, eta sakandarra doktoretza egitera animatu zen, 1987tik 1989ra bitartean jardun zuelarik egiteko horretan.

Hastapenean esan bezala, Salazarrek artearen barruko esparru ugari landu ditu, pintura zein eskultura besteen artean, baina azken horretan lan eginez sentitzen da erosoen, bere saltsan. Eta hasi zenetik, ia beti lanerako modu bera jarraitu du nafarrak; hain zuzen ere, aurretik ideia bat pentsatzen du eta ondoren ekiten dio obra garatzeari, ez omen da ezerezetik abiatzen. Baina hori ez da Dorak beharrari ekiten dionean segitzen duen jarraibide bakarra, ezen salbuespenak salbuespen, bere obra guztiekin zerbait kontatzeko beharra sentitzen du. Ez da edertasun bisualera mugatzen, artea arteagatik egite hutsak balio ez dionaren sentsazioa baitauka.

Estudiatzen ari zenean aurreneko erakusketa gauzatu zuen, Aulkien Kultura izenarekin; 1985. urtea zen eta Bizkaiko hiriburuan bertan izan zen. Ez zuen bide hori alboratu eta ordutik makina bat izan dira, bai bakarka eta baita taldean eginikoak. Eta tokiei dagokienez ere, leku ugaritan erakutsi ditu bere lanak, dela Euskal Herrian, dela nazioartean.

Bakarka, Gasteizen, Bilbon, Iruñean, Bartzelonan, Parisen edota Gijonen burutu ditu, besteak beste. Taldeko erakusketak berriz, Bilbon, Lleida, Madril, Donostia, Nueva York, Iruñea, zein Dublinen. Madrileko kasuari dagokionez, gainera, ARCO entzutetsuan egoteko aukera eduki du Altsasuko artistak 1994, 1998, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 eta 2007 urteetako edizioetan.

Baina horretaz gain, Dora Salazarren eskulturak zenbait udalerritan beha daitezke, besteen artean, Iruñeko Talluntxe biribilgunean, zein Zarautzeko hondartza aldamenean. Eta gainera, bere lana beste zenbaitetan ere aintzatetsi dizkiote, sari edota diru–laguntza bidez. Esate baterako, Bizkaiko Diputazioaren beka eskuratu zuen 1986an; Bizkaiko Artea sariketan bigarren geratu zen eskultura atalean 1987an; Bizkaiko Artean eskultura accesita eman zioten 1989an; Eskulturako Lehenengo saria Gure Artean, 1992an; bigarren geratu zen Bilboko Europistas lehiaketan 1995an; Luxenburgoko Gazteriaren Ministerioko saria eskuratu zuen 1995ean; 1997an Donostiako itsas pasealekuko eskulturarako lehen saria; edota BBK beka 2006an.

Maiz bere obrek ironia puntu bat edukitzen dute, kritikoa bestetan, gaur eguneko bizimoduari trufa egin nahian moduan. Halere, ez dizu lanaren esanahia adieraziko; ez baita artista hertsia izaten eta bisitariaren imajinazioari hegan egiten uzten dio.




Ayer y hoy de las armas





Una lección perdida 1914-1918





La Primera Guerra Mundial


Tema Sencillo. Con la tecnología de Blogger.